جنگ‌های بالکانجنگهای بالکان، عنوان دو دوره جنگ میان دولت عثمانی و کشورهای شبه جزیره بالکان (۲۶ شوال ۱۳۳۰-۲۷ شوال ۱۳۳۱ق/۸ اکتبر ۱۹۱۲-۲۹ سپتامبر ۱۹۱۳م) می‌باشد. ۱ - ضرورت اتحاد کشورهای بالکانکنگره برلین که در ۱۲۹۵ق/۱۸۷۸م به ابتکار بیسمارک، صدراعظم آلمان تشکیل شد و توانست از جنگ عمومی در اروپا جلوگیری کند، بخش بزرگی از اراضی اروپایی عثمانی - به ویژه در شبه جزیره بالکان - را از پیکر آن امپراتوری جدا کرد [۱]
پالمر، ر ر، تاریخ جهان نو، ترجمة ابوالقاسم طاهری، ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹.
اما نتوانست از بروز اختلاف و کشمکش در بالکان جلوگیری کند. در این دوره که امپراتوری عثمانی در سراشیب ضعف و سقوط افتاده بود و قلمروش همواره کوچک‌تر می‌شد [۲]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۱۳.
حوادث و سیاست‌هایی مانند اوج‌گیری نهضت‌های ناسیونالیستی در بالکان، و مداخلات روسیه و اتریش، به ویژه سیاست پان اسلاویستی روسیه در این شبه جزیره [۳]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۱۳.
[۴]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul ج۵، ص۲۳.
بیش از پیش موجب تضعیف آن گردید و دولتهای بالکان را به استفاده از موقعیت برای جبران تسلط عثمانیان و خسارات گذشته برانگیخت، [۵]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۲.
چنانکه صربستان خواستار توسعه قلمرو خود گردید. اگرچه کشورهای بالکان بر سر مسائل مختلف به شدت با یکدیگر اختلاف داشتند، لیکن سیاست دول بزرگ اروپا مبنی‌بر تضعیف و بیرون‌راندن مسلمانان از شبه‌جزیره، اتحاد کشورهای بالکان را ضروری‌می‌نمود. [۶]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۲.
[۷]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۵، ص۲۳.
[۸]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۱۳.
از سوی دیگر منافع روسیه و اتریش در منطقه بالکان به شدت با یکدیگر برخورد داشت؛ چه، اتریش می‌خواست به سواحل اژه و آدریاتیک دست یابد، و روسیه نیز قصد تصرف آبراههای بُسفر و داردانل را داشت. [۹]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۱۳.
اهداف روسیه با مخالفت سایر دول اروپایی مواجه شد و این دولت از آن پس، به طرفداری از دولتهای بالکان در برابر عثمانی برخاست و در کنگره بالکان (۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م در صوفیه پایتخت بلغارستان)، شعار «بالکان از آن‌ِ بالکانیهاست» را مطرح ساخت که به مفهوم بیرون راندن مسلمانان از این سرزمین تلقی می‌شد. [۱۰]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۱۳.
افزون بر آن حمله ایتالیایی‌ها به تریپولی (طرابلس) در لیبی که با اولتیماتوم ۴ شوال ۱۳۲۹ق/۲۸ سپتامبر ۱۹۱۱م آغاز شد، دولت عثمانی را درگیر مسائل دیگر کرد و از اوضاع بالکان غافل گردانید. [۱۱]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمة پروانه ستاری، ج۱، ص۶۰۶.
[۱۲]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۸۷-۴۹۳.
[۱۳]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۷.
۲ - پیمان برضد عثمانیکشورهای بالکان با استفاده از فرصت، پیمان‌های اتحاد بستند. نخستین پیمان برضد عثمانی میان صربستان و بلغارستان در ۱۳ مارس ۱۹۱۲، سپس معاهده‌ای دیگر در ۲۹ مه ۱۹۱۲ میان یونان و بلغارستان، و آنگاه پیمانی دیگر میان مونته نگرو و بلغارستان منعقد شد. [۱۴]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۲-۴۹۳.
این اتحادها به رغم اختلاف عمیق میان کشورهای بالکان، به‌دیده عثمانیان عجیب می‌نمود و از این‌رو، دولت احمد مختار پاشا این اتحاد را جدی نگرفت [۱۵]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۲-۴۹۳.
اما دولتهای بالکان با اولتیماتوم مشترک از دولت عثمانی خواستند که ظرف ۳ روز به صربستان، مقدونیه و آلبانی خودمختاری دهد و مرزهای جدید را براساس ویژگیهای قومی تعیین‌کند و نیروی‌انتظامی بومی و استانداران محلی را به رسمیت بشناسد. در این اخطار تأکید شده بود که در صورت نپذیرفتن این درخواست‌ها به زور متوسل خواهند شد. [۱۶]
TOrkgeldi، A F، ج۱، ص۵۸، G N r O p isittiklerim.
[۱۷]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۵.
دولت عثمانی این اولتیماتوم را نپذیرفت و در ۸ اکتبر ۱۹۱۲ نخستین مرحله جنگ بالکان آغاز گردید. [۱۸]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۵.
۳ - جنگ اولاین جنگ برای دولت عثمانی بسیار مصیبت بار بود. ارتش عثمانی که در ۳ جبهه جداگانه می‌جنگید، بیش از ۶ هفته دوام نیاورد. یونانیها در جبهه جنوب با فرماندهی کنستانتین، ولیعهد یونان، ترک‌ها را شکست داده، شهر سالونیک را به تصرف در آوردند. [۱۹]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمة پروانه ستاری، ج۱، ص۶۰۹ -۶۱۰.
بلغارها نیز در جبهه شرق در ناحیه «لوله بورغاز۲»، نیروی عثمانی را تارومار کردند و به سوی چاتالجا ۳ پیش رفتند. [۲۰]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۵.
صرب‌ها هم در جبهه غرب بر عثمانی‌ها غلبه یافتند. [۲۱]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۶.
سرانجام در ۳ دسامبر ۱۹۱۲ دولت احمد مختار پاشا آتش‌بس را پذیرفت و استعفا کرد و به جای او کامل پاشا به صدارت منصوب شد. [۲۲]
TOrkgeldi، A F، ج۱، ص۵۹، G N r O p isittiklerim.
دولت کامل پاشا مشغول مذاکره با دولتهای بالکان بود که جمعیت اتحاد و ترقی (ه م)، شکست را بهانه قرار داده، به باب عالی (ه م) حمله‌ور شد. رهبری کودتاچیان را انورپاشا (ه م) برعهده داشت. با این رویداد که در تاریخ عثمانی به «واقعه باب عالی» معروف است، دولت کامل پاشا برکنار شد و کاظم پاشا، وزیر جنگ که عامل شکست شناخته شده بود، به قتل رسید [۲۳]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۸.
[۲۴]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۵، ص۲۴.
[۲۵]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمة پروانه ستاری، ج۱، ص۶۱۰.
[۲۶]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۱۸.
دولت جدید به ریاست شوکت پاشا که با پشتیبانی جمعیت اتحاد و ترقی روی کار آمده بود، ترک مخاصمه را نپذیرفت و بار دیگر در ۳ فوریة ۱۹۱۳ آتش جنگ شعله‌ور شد. عثمانیان در این جنگ هم شکست خوردند و ادرنه را از دست دادند. [۲۷]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمة پروانه ستاری، ج۱، ص۶۱۱.
[۲۸]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۹.
[۲۹]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، ج۵، ص۲۴.
آنگاه اسکودار و دیگر شهرها نیز سقوط کردند و هزاران نفر از روستاییان ترک قتل عام شدند. سرانجام دولت عثمانی شرایط صلح را پذیرفت و عهدنامه‌ای که حاصل مذاکرات کنفرانس لندن بود، در ۳۰ مه ۱۹۱۳ به امضا رسید. به موجب این عهدنامه خط میدیه - اَنَز، مرز عثمانی - بلغارستان تعیین شد، تراکیه و ادرنه در تصرف بلغارستان ماند، حقوق عثمانی در کرِت به یونان واگذار شد و حل و فصل مسائل مربوط به مالکیت جزایر دریای اژه برعهده دول اروپایی غیر بالکان محول گردید، [۳۰]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۴۹۹.
[۳۱]
F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، ج۱، ص۳۲۰.
[۳۲]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۵، ص۲۴.
و به‌این ترتیب دوره اول جنگ بالکان به‌پایان رسید.۴ - جنگ دومپس از انعقاد معاهده صلح، دولتهای بالکان بر سر تقسیم غنایم جنگی با یکدیگر اختلاف شدید یافتند و نتایج کنفرانس لندن آنها را راضی نکرد. بلغارستان که انتظار داشت بزرگ‌ترین سهم را از این جنگ ببرد، در ۲۹-۳۰ ژوئن ۱۹۱۳ با حمله به یونان و صربستان - دو متحد سابق خود - جنگ دوم را آغاز کرد، [۳۳]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۵۰۱.
[۳۴]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمة پروانه ستاری، ج۱، ص۶۱۲.
اما از صرب‌ها و یونانیها شکست خورد. رومانی نیز از این وضعیت استفاده کرده، سیلستر و پلونه۴ را تصرف کرد. در این وقت، دولت عثمانی به رغم مخالفت دولتهای بزرگ، ادرنه و قرقلارایلی۱ را دوباره گرفت. دولت بلغارستان بر اثر شکست‌های پی‌درپی با میانجیگری روسیه [۳۵]
کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمة پروانه ستاری، ج۱، ص۶۱۲ - ۶۱۳.
درخواست صلح کرد و سرانجام در ۱۰ اوت ۱۹۱۳ پیمان صلح در شهر بخارست به امضا رسید. به موجب این قرارداد، یونان و مقدونیه متصرفات خود را در شمال سالونیک و کاوالا حفظ می‌کردند، صرب‌ها نیز قلمرو صربستان قدیم و بیش‌تر نواحی مقدونیه شمالی را نگاه می‌داشتند، و دولت عثمانی هم با هر یک از این دولتها قراردادهای جداگانه‌ای در ۲۹ سپتامبر ۱۹۱۳ با بلغارستان در استانبول، ۱۴ اکتبر ۱۹۱۳ با یونان، و ۱۴ مارس ۱۹۱۴ با صرب‌ها، امضا کرد. مرزهای جدید با این پیمان‌ها تعیین شد و به اتباع عثمانی مقیم این کشورها اجازه داده شد که ظرف ۴ سال درباره اقامت در بالکان، یا مهاجرت به آسیای صغیر تصمیم بگیرند. از دیگر مواد این عهدنامه می‌توان به شناسایی تساوی حقوق مسلمانان با مسیحیان و آزادی اجرای مراسم مذهبی، تدریس زبان ترکی در کنار زبان رسمی هر یک از این کشورها، انتخاب مفتیان، و تشکیل شورای جامعه مسلمانان اشاره کرد.جنگ‌های بالکان نقطه عطفی در تاریخ عثمانی به شمار می‌آید، زیرا این دولت ۸۳% از قلمرو، ۶۹% از جمعیت اروپایی و بخش بزرگی از درآمد خود را از دست داد. [۳۶]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، ج۲، ص۵۰۲ - ۵۰۳.
هزاران نفر در روم‌ایلی قتل عام شدند، چنانکه ۲۲۵ هزار نفر از مسلمانان در ادرنه در اسارت بلغارها از گرسنگی جان باختند و بسیاری از ترک‌ها بر اثر فشارهای مداوم، خانه و کاشانه خود را رها ساخته، مجبور به مهاجرت شدند. [۳۷]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۵، ص۲۵.
۵ - فهرست منابع(۱) پالمر، ر ر، تاریخ جهان نو، ترجمة ابوالقاسم طاهری، تهران، ۱۳۴۰ش. (۲) شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیة جدید، ترجمة محمود رمضان‌زاده، مشهد، ۱۳۷۰ش. (۳) کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمة پروانه ستاری، تهران، ۱۳۷۳ش. (۴) F X Balkan savaslarin، ۲۰ Y O zy o l tarih o، Istanbul، ۱۹۷۰. (۵) TOrkgeldi، A F، G N r O p isittiklerim، Ankara، ۱۹۸۴. (۶) TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «جنگ‌های بالکان»، شماره۴۴۱۰. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|